Vỉa hè là không gian dành riêng cho người đi bộ. Thế nhưng, tại các đô thị lớn như Thành phố Hồ Chí Minh, cuộc chiến giành lại vỉa hè vẫn luôn là một bài toán nan giải. Từ năm 2017, nhiều tuyến đường trung tâm như Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Hai Bà Trưng, Lý Tự Trọng.. những hàng rào barie bằng sắt để ngăn chặn tình trạng xe máy leo lề.
Tuy nhiên, giải pháp tưởng chừng hiệu quả này lại đang vô tình gây ra những khó khăn không nhỏ cho chính những người cần được bảo vệ nhất: người đi bộ, người già, trẻ em, và đặc biệt là người khuyết tật. Phải chăng chúng ta đang dùng một cái sai này để sửa một cái sai khác?
Có mặt trên tuyến đường Hai Bà Trưng, Lý Tự Trọng… vào khung giờ cao điểm, không khó để bắt gặp hình ảnh những chiếc xe máy len lỏi, bấm còi inh ỏi dưới lòng đường. Trên vỉa hè, không gian dành cho người đi bộ lại xuất hiện những "chướng ngại vật" bất đắc dĩ.
Đó là những thanh barie bằng sắt, sơn vàng đen, được chôn cố định, chừa ra những lối đi hẹp. Mục đích ban đầu của chúng là rất rõ ràng ngăn xe máy xâm chiếm vỉa hè. Và quả thực, giải pháp này đã nhận được sự đồng tình của một bộ phận người dân trong giai đoạn đầu.
Một người dân cho biết: “Tôi thấy việc lắp đặt những barie để ngăn chặn người dân leo lề, lạng lách là một sự sáng tạo của thành phố.”
Việc lắp đặt những thanh chắn đã phần nào hạn chế được tình trạng leo lề của không ít xe máy. Thế nhưng sau một thời gian, khi người tham gia giao thông đã quen với những thanh chắn thì họ đã tìm cách vượt qua.
Vào những giờ cao điểm, khi dòng phương tiện dưới lòng đường đã kẹt cứng, đặc quánh lại trong tiếng còi xe inh ỏi, thì một số người ta rồ ga, nghiêng xe để chui lọt qua khe hẹp, bất chấp ánh nhìn ngán ngẩm của người đi bộ.
“Thực tế thì tình trạng leo lề vẫn còn rất nhiều, dù cho có thanh chắn ngang đường đi chăng nữa thì vẫn còn nhiều người họ luồn lách trên đó để họ đi.”
Rõ ràng, hiệu quả ngăn chặn hành vi vi phạm chỉ là một nửa, trong khi đó, hệ lụy mà những thanh barie này gây ra cho người đi bộ lại hiện hữu một cách rõ rệt. Những thanh sắt vô tri ấy bỗng trở thành rào cản đối với người già chân yếu, là chiếc bẫy nguy hiểm cho trẻ nhỏ hiếu động. Sự bất tiện này đã biến thành nỗi bức xúc của không ít người dân.
“Không thấy hợp lý chút nào hết, thấy cản trở lắm. Nhiều khi người dân đi vào ban đêm, họ đã đi quen rồi mà khi có mấy thanh chắn này là cản trở, dễ tai nạn liền.”
Nếu với người trẻ, khỏe mạnh, đó có thể chỉ là một sự vướng víu khi phải lách qua; thì với người già chân yếu, trẻ nhỏ hiếu động, đó là nguy cơ vấp ngã hiển hiện. Nhưng đối với cộng đồng người yếu thế, đặc biệt là người khuyết tật, những barie này không khác gì một rào cản đầy "vô tâm", từ chối quyền tiếp cận không gian công cộng của họ.
Anh Nguyễn Thanh Tùng, một người trực tiếp trải nghiệm những khó khăn này, không giấu được sự bức xúc. Anh cho rằng giải pháp này, dù mục đích ban đầu là gì, thì hệ quả của nó là đang tước đi quyền được hòa nhập, quyền được đi lại an toàn của những người vốn đã chịu nhiều thiệt thòi:
“Để ngăn chặn xe máy chạy lên lề đường thì họ lại làm thanh chắn, nó cũng đã vô tình khiến cho những người khuyết tật không thể sử dụng được vỉa hè. Mình rất là khó khăn khi di chuyển bằng xe lăn đến những nơi như vậy, điều này còn gây nguy hiểm cho người khiếm thị.”
Vỉa hè là một phần của công trình giao thông đường bộ, và mọi vật cản trên đó đều phải tuân thủ các quy định pháp luật. Vậy, việc lắp đặt những barie này có đúng luật? Dưới góc độ pháp lý, việc tồn tại những "chướng ngại vật" này trên vỉa hè liệu có vi phạm các quy định về an toàn giao thông?
Nói về vấn đề này luật sư Phạm Đức Thắng cho biết: “Theo luật giao thông đường bộ thì việc đặt barie này về bản chất không khác gì là việc chúng ta đặt chướng ngại vật trên đường bộ. Chúng ta đặt những chướng ngại vật này thì sẽ ảnh hưởng đến những người khiếm thị khi họ không thấy đường đi và khi họ va phải sẽ bị tai nạn. Khi họ bị tai nạn thì ai sẽ là người chịu trách nhiệm?”
Đây cũng là thắc mắc của không ít người dân, tại sao lại dùng một biện pháp ngăn chặn người vi phạm (xe máy đi trên vỉa hè) bằng cách lấy đi quyền lợi và sự an toàn của người không vi phạm (người đi bộ, người yếu thế)?
Trước những bất cập và lo ngại này, ông Nguyễn Kiên Giang – Phó Trưởng Phòng Quản lý bảo trì và khai thác công trình giao thông đã có những chia sẻ thẳng thắn.
"Thật ra đây chỉ là giải pháp tình thế, trước đây xe hai bánh thường xuyên lưu thông trên vỉa hè gây mất an toàn lưu thông bộ hành, ảnh hưởng đến mỹ quan đô thị, gần như vỉa hè chúng ta bị vỡ hết. Do đó, Sở đã tiến hành thí điểm tại một số tuyến đường ở quận 1, quận 5, nhất là các đoạn đường gần khu vực bệnh viện.
Tuy nhiên, từ khi Nghị định 168 ra đời, mức xử phạt nặng lên và tăng cường xử phạt nguội thì tình hình này giảm hẳn. Do đó vào tháng 4, Sở đã có đề nghị các ban quản lý ở Quận 1 khi cải tạo vỉa hè thì sẽ bỏ các vị trí này luôn và hiện nay một số vị trí đã bỏ rồi. Tuy nhiên, vẫn còn một số vị trí các quận huyện vẫn còn thì sắp tới chúng tôi sẽ bỏ.”
Việc lắp những thanh chắn chỉ là một giải pháp tình thế để giành lại vỉa hè cho người đi bộ, bên cạnh mặt tích cực vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định. Câu chuyện về những chiếc barie trên vỉa hè là một bài học đắt giá về quy hoạch đô thị. Việc đảm bảo trật tự giao thông là cần thiết, nhưng không thể bằng mọi giá, đặc biệt là không thể hy sinh sự an toàn và quyền lợi chính đáng của những nhóm người yếu thế.