Gấc là một trong những loại cây quen thuộc trong đời sống người Việt, đặc biệt ở vùng nông thôn. Thuộc họ Bầu bí, gấc mọc dạng dây leo thân mềm, sống lâu năm, có tua cuốn giúp bám chắc vào giàn. Lá gấc màu xanh thẫm, thường chia thùy rõ rệt và tạo bóng mát dễ chịu.
Khi tới mùa, cây gấc cho những bông hoa vàng nhạt, rồi kết thành những quả tròn hoặc hơi dài, bên ngoài phủ lớp gai mềm đặc trưng. Lúc chín, quả gấc chuyển màu đỏ cam rực rỡ, bên trong là những múi gấc đỏ au bao quanh hạt.
Gấc không quá kén đất, chỉ cần đất tơi xốp, thoát nước tốt và có giàn leo vững chắc. Từ khi gieo hạt đến lúc ra hoa thường mất khoảng bốn đến sáu tháng; sau đó, cây cần thêm hai đến ba tháng nữa để cho quả chín. Một giàn gấc khỏe mạnh có thể cho thu hoạch liên tục 8–10 năm, mỗi vụ cho ra hàng chục đến hàng trăm quả tùy giống và cách chăm sóc.
Hương vị của gấc rất độc đáo: phần màng đỏ có vị béo nhẹ, thơm dịu và khi nấu lên sẽ tạo màu đỏ sánh đẹp mắt. Đây cũng là lý do xôi gấc trở thành món ăn truyền thống trong các dịp lễ Tết, cưới hỏi…
Gấc chín tươi thường dao động từ 10.000 – 20.000 đồng/kg; các giống gấc nếp có nhiều màng đỏ hơn thường có giá cao hơn.
Hiện nay, khi nhu cầu về thực phẩm chức năng, mỹ phẩm và các sản phẩm thảo dược không ngừng tăng, đặc biệt tại những quốc gia phát triển, trái gấc Việt Nam ngày càng được chú ý. Nhiều sản phẩm chế biến từ gấc đã có mặt tại hơn 10 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, trong đó Trung Quốc được xem là thị trường lớn và đầy tiềm năng cho loại nông sản đặc hữu này.
Tạp chí Sức khỏe của Mỹ thậm chí từng dành hẳn một chuyên đề để ca ngợi gấc Việt Nam, với tiêu đề: "Gấc – kho báu châu Á giàu chất chống oxy hóa, mang lại lợi ích tuyệt vời cho sức khỏe".
Quả gấc chứa hàm lượng lycopene, carotenoid, beta-carotene dồi dào, có tác dụng trong phòng chống ung thư, đặc biệt là ung thư gan, ung thư trực tràng…
Những lợi ích của quả gấc với sức khoẻ
Hỗ trợ cải thiện tình trạng thiếu máu
Nhờ hàm lượng sắt dồi dào cùng vitamin C và axit folic, gấc có thể giúp cơ thể tăng hấp thu sắt và hỗ trợ phòng ngừa thiếu máu. Tuy nhiên, thiếu máu bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, vì vậy người bệnh vẫn cần thăm khám để xác định rõ tình trạng và nhờ bác sĩ tư vấn xem việc bổ sung gấc có phù hợp hay không.
Tác dụng trong phòng chống ung thư
Lycopene – chất chống oxy hóa nổi tiếng trong cà chua – có khả năng làm chậm sự phát triển của tế bào ung thư. Đặc biệt, nghiên cứu của Đại học California cho thấy lượng lycopene trong gấc cao hơn cà chua tới 70 lần. Ngoài ra, gấc còn chứa carotene, vitamin E và nhiều hợp chất quý khác có thể vô hiệu hóa tới 75% tác nhân gây ung thư, nhất là các bệnh như ung thư vú hay ung thư tuyến tiền liệt.
Giúp giảm cholesterol
Gấc là thực phẩm hữu ích cho những người có nồng độ cholesterol cao. Việc sử dụng gấc đều đặn có thể giúp giảm lượng cholesterol “xấu”, làm bền thành mạch, hạn chế xơ vữa động mạch và từ đó giảm nguy cơ tai biến, giúp hệ tuần hoàn hoạt động khỏe mạnh hơn.
Tốt cho tim mạch
Nhờ chứa nhiều chất chống oxy hóa mạnh, gấc góp phần bảo vệ tim mạch khỏi các tổn thương do gốc tự do. Carotenoid trong gấc không chỉ tốt cho mắt mà còn củng cố sức khỏe tổng thể, trong khi lycopene và các carotenoid khác có liên quan đến việc giảm nguy cơ đột quỵ và bệnh tim.
Gấc cũng giàu Omega-3 và Omega-6 – những dưỡng chất có tác dụng phòng ngừa bệnh tim mạch và hỗ trợ sửa chữa tổn thương DNA. Bên cạnh đó, các polyphenol và flavonoid trong gấc – những chất cũng có trong trà, cacao hay rượu vang đỏ – giúp giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ, viêm khớp dạng thấp và suy giảm thị lực. Khác với trà hay rượu, gấc lại không chứa caffeine và cồn, ít đường, nên là lựa chọn rất lành mạnh.
Cải thiện và bảo vệ thị lực
Vitamin, beta-caroten và các hoạt chất tự nhiên trong gấc giúp nuôi dưỡng đôi mắt, giảm nguy cơ đục thủy tinh thể và các bệnh lý thị giác khác. Carotenoid đóng vai trò như “lá chắn” tự nhiên, bảo vệ giác mạc và võng mạc khỏi ánh sáng có hại – nguyên nhân làm mắt lão hóa.
Chế độ ăn giàu carotenoid, đặc biệt là lycopene, beta-carotene, vitamin A và lutein, còn giúp hạn chế khô mắt, hỗ trợ nhìn rõ hơn vào ban đêm và tăng cường hệ miễn dịch.
Hỗ trợ giảm trầm cảm
Gấc chứa selen, các khoáng chất và vitamin quan trọng giúp ổn định hệ thần kinh, từ đó hỗ trợ giảm stress và ngăn ngừa nguy cơ trầm cảm – căn bệnh ngày càng phổ biến trong xã hội hiện đại.
Làm chậm quá trình lão hóa
Nhờ khả năng thúc đẩy hoạt động tái tạo tế bào và giảm căng thẳng oxy hóa, gấc giúp làm chậm lão hóa da. Các vitamin và khoáng chất trong gấc hỗ trợ duy trì làn da căng mịn, đồng thời kích thích cơ thể sản sinh collagen để hạn chế nếp nhăn. Nhiều nghiên cứu cho thấy gấc và dầu gấc có tác dụng làm đẹp nổi bật nhờ chứa β-caroten gấp 1,8 lần dầu gan cá thu và cao hơn cà rốt 15 lần. β-caroten tự nhiên không chỉ chống lão hóa mạnh mẽ mà còn bổ sung vitamin A, giúp da mềm mại, tươi sáng, mịn màng và tăng độ đàn hồi.
