Khi những cơn gió se lạnh báo hiệu thu sang đông cũng là lúc người dân Ninh Bình rộn ràng vào vụ thu hoạch một đặc sản độc đáo: củ niễng. Món quà của đất trời này chỉ xuất hiện duy nhất một lần trong năm, trở thành thứ "vàng trắng" được các bà nội trợ và thực khách sành ăn săn lùng.
Thoạt nhìn, nhiều người dễ nhầm củ niễng với củ sả, nhưng chúng to hơn gấp 4-5 lần, với lớp vỏ ngoài màu nâu tía. Phần lõi bên trong sau khi bóc vỏ có màu trắng nõn, mập mạp và mướt mắt.
Điều thú vị làm nên sự độc đáo của củ niễng chính là nguồn gốc hình thành. Cây niễng (tên khoa học là Zizania latifolia) vốn thuộc họ Lúa. Củ của nó không phải là phần rễ mà là kết quả của một loại nấm ký sinh có tên Ustilago esculentum hennings tấn công vào thân, khiến thân cây phình to và không thể trổ bông. Chính loại nấm ăn được này đã tạo nên hương vị bùi, ngậy và những đốm đen đặc trưng trên củ niễng già.
Củ niễng là đặc sản nức tiếng của vùng đất Ninh Bình, thường được thu hoạch từ cuối tháng 10 đến hết tháng 11 hàng năm. Mùa vụ chỉ kéo dài khoảng một tháng, khiến cho mỗi lần niễng vào chợ lại trở thành một /sự kiện' ẩm thực được chờ đợi.
Bữa cơm gia đình thêm ấm áp với những món ngon khó cưỡng
Củ niễng có một hương vị rất riêng: ăn sống thì giòn sần sật, vị ngọt thanh, còn khi nấu chín lại chuyển sang vị bùi, béo mềm mướt. Nhờ đặc tính dễ chế biến, củ niễng có thể "hóa thân" thành hàng chục món ăn hấp dẫn.
Dễ làm và phổ biến nhất phải kể đến niễng xào trứng. Chỉ với vài thao tác đơn giản: phi thơm hành khô, xào sơ niễng thái lát rồi đập trứng vào đảo đều, là gia đình đã có ngay một món ăn "tốn cơm" với vị ngọt của niễng quyện cùng vị béo của trứng.
Với những bữa cơm cần sự đậm đà hơn, niễng xào thịt bò là lựa chọn hoàn hảo. Thịt bò mềm tái, thấm đẫm gia vị được xào chung với những lát niễng giòn ngọt, tạo nên một kết hợp tuyệt vời cho vị giác.
Ngoài ra, các bà nội trợ còn có thể biến tấu với niễng xào tỏi đơn giản, niễng luộc chấm muối chanh ớt để giữ trọn vị ngọt tự nhiên, hay các món nộm niễng, canh niễng, niễng kho… đều vô cùng hấp dẫn.
Vị thuốc quý từ thiên nhiên: Vừa ngon lại vừa bổ
Không chỉ làm say lòng thực khách bởi hương vị, củ niễng còn được Đông y và y học hiện đại công nhận là một thực phẩm có nhiều lợi ích cho sức khỏe.
Theo Đông y, củ niễng có vị ngọt, tính hàn (mát), có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, giải say rượu, lợi tiểu và thông sữa cho phụ nữ sau sinh. Hạt niễng còn được dùng để chữa táo bón, kiết lỵ.
Y học hiện đại cũng chỉ ra rằng, trong củ niễng chứa một nguồn dinh dưỡng dồi dào với protein, chất xơ, các vitamin (A, B, C, E…) và nhiều khoáng chất như canxi, sắt, kẽm… Thường xuyên ăn củ niễng có thể giúp phòng ngừa tăng huyết áp, ngăn chặn xơ vữa động mạch, hỗ trợ điều trị cho bệnh nhân tiểu đường và gan nhiễm mỡ.
Tuy nhiên, do có tính hàn, những người tỳ vị hư hàn (dễ đau bụng, tiêu chảy) hoặc có sỏi đường tiết niệu nên hạn chế sử dụng. Đặc biệt, không nên dùng củ niễng chung với mật ong.
Với hương vị độc đáo và những giá trị sức khỏe tuyệt vời, củ niễng không chỉ là món quà ẩm thực mà còn là một phần của văn hóa, gắn liền với mảnh đất và con người Ninh Bình. Hãy tranh thủ mùa niễng ngắn ngủi để thưởng thức và cảm nhận trọn vẹn hương vị đặc biệt này.